Özgür İrade Nedir? İnsan Eylemlerinde Özgür müdür?

İnsan iradesi bireylerin sosyal çevrelerine, maruz kaldıkları kültürel etkilere, yaşadıkları deneyimlere göre şekillenir. Düşünce ve eylemlerden karmaşık bir şekilde etkilenen irade kavramımın aslında bir bilinç hali olduğu, insanların seçimlerini farkındalıklarıyla yönlendirmesi gerektiği unutulmamalıdır.

İrade Nedir?

“İrade nedir?” sorusu insanlar tarafından sıkça sorulan, kişilerin verdikleri kararlar üzerindeki etkilerini ve hakimiyetlerini sorgulamalarına neden olan bir sorudur. İrade, akıl ve anlayış kavramlarıyla birlikte ele alınır. Kasıtlı yapılması gereken hareketlerin yapılmasını sağlayan bir kavram olduğu için de etik kuramlarının merkezinde yer alır. İrade bireyin bir eylem ile ilgili karar verme, gerçekleştirme isteğini ifade etmek için kullanılır. Bireyler iradelerini kullanarak arzuları ve motivasyonlarıyla kendilerine belirledikleri hedefler doğrultusunda tercihler yapar. 

İrade kavramıyla birlikte “özgür irade nedir?”, “özgür irade var mıdır?” soruları da gündeme gelir. Bireyin eylemlerini belirleyen doğal ve ilahi nedenler varsa iradenin gerçekten nasıl özgür olabileceği sorgulanır. Peki gerçekten “özgür irade var mıdır?”, “İnsan iradesi hür irade olarak mı tanımlanır yoksa verilen kararların üzerinde hem başka insanların hem de çevresel faktörlerin etkisi her zaman olmak zorunda mıdır?” 

Özgür İrade Nedir?

Özgür irade kişinin, insanların ve olayların etkilerinden bağımsız olarak bilinçli seçimler yapma yeteneği olarak tanımlanabilir. Özgür irade bireyin sadece arzuları ve motivasyonları doğrultusunda yaptığı tercihleri ifade etmez, bu tercihleri yaparken dış faktörlerin tamamen etkisiz olması halini ifade eder.

İrade bireylerin seçim yapmalarını ifade ederken özgür irade bu seçimler esnasında dış faktörlerin göz önünde bulundurulmamasını anlatır. Kavramları bu şekilde açıkladıktan sonra insanların eylemlerinde ne kadar özgür olduğunu farklı şekillerde ele almak gerekir. Bu noktada en çok sorulan soru biri ise “insan eylemlerinde özgür müdür?” sorusudur. Gelin bu sorunun yanıtını birlikte ele alalım.

İnsan Eylemlerinde Özgür müdür?

Bazı bilim insanlarına göre bilinç ve bilinç altı düşünceler arasındaki etkileşim özgür iradenin bir illüzyon olduğunu söylüyor. Bilinç dışı zihniniz daha önce gelen tüm bilinç ve bilinçaltı ayrımlarınızı, ifadelerinizi ve bastırmalarınızı depolar ve birçok reaksiyon oluşturur.

Özgür iradeniz vardır ama bu, daha ziyadesiyle kontrolde olan mevcut bilinç altı veya önceki bilinç dışınız, yani id-egodur. Düşüncelerinizi ve bilincinizi yönetebildiğiniz sürece özgür iradeniz vardır diyebiliriz. Bilinç altı düşünce ve kararlarınızdan gelen bilgiler, süper egoya bağlı bilinçli düşünce ve kararlarınıza sızabilir.

"Karar" kelimesinin Latince kökü "kesmek”, “ayırma” "öldürmek" anlamlarına gelir. Karar verme kelimesi "bazen gerek algılarınızda gerek eylemlerinizde seçiminizi yaptıktan sonra diğer seçimleri öldürmek" anlamına gelebilir. Karar vermek daha ziyadesiyle bir algı değişimi ve ardından gelen davranış değişimidir. Özgür irade bireylerin daha önceli deneyimlerinden, çevresel faktörlerden, insanlardan ve hatta genetik faktörlerden tamamen bağımsız karar verme kapasitesini ifade eder. Farklı ihtimalleri, kişisel tercihleri göz önünde bulundurmak, değerleri göz önünde bulundurularak yapılan akıl yürütme ile yapılan seçimlerdir. 

Mevcut bilinç altınız ve daha önceki bilinç dışı dürtüleriniz, arzularınız ve içgüdüleriniz sık sık düşüncelerinizi ve eylemlerinizi harekete geçirir. Bir insan günde ortalama olarak 35.000 karar verir. Bu kararların pek çoğunu düşünmeden ya da en azından bilinçli olarak düşünmeden kararlar verirsiniz. Bunun temel nedeni de alışkanlıklardır. Alışkanlıkları temel alarak verilen kararlar söz konusu olduğunda her kararda özgür iradeyi aramaya gerek yoktur. Ancak alışkanlıkları oluşturma kararında özgür iradenin sizi nasıl yönlendirdiğini düşünebilirsiniz.

Beyninizdeki hazırlık potansiyelleri, 200-800 milisaniyelik bir farkla, eylem almaya dair bilinçli kararlarınızdan önce gelir. Bilinçli kararınız, beyin eylemlerinizden oluşan bilinçli zihinsel sahalarınıza bağlıdır ama fiziksel olarak onlar tarafından belirlenmez. Bu bilinçli zihinsel sahalar beyninizdeki farklı eylemleri kaynaştırır veya bir araya getirir. Süreçlerinizin veya alışkanlıklarınızın çoğu bilinç altına aittir.

 Arzularınız ve istekleriniz sizi fazlasıyla kandırabilir. Alt zihninizin bilinç altı yarısı, gündelik etkileşimlerinizin çoğunda daha üst zihin şekilleri yönetir. Nesnel ve mantıklı düşünce ve hislerinizin öznel ve önyargılı olanlara oranı her kararla değişiklik gösterir. Peşin hükümler veya yerleşmiş kuramlar gözlemlerinizi öznel bir biçimde etkiler ve ön yargı oluşturur.

Özgür irade kavramı ahlaki sorumlulukla oldukça yakından ilişkilidir. Bireyin her şeyden bağımsız karar alıyor olması aldığı kararların sonuçlarının sorumluluğunu alması anlamına gelir. Etik ve hukuk sistemlerinde özgür irade kavramı çok değerlidir.

ÖZGÜR İRADE BİR BİLİNÇ HÂLİDİR

Yalnızca bilinçli muhakeme, içgüdüler ve nesnel niyetler eylemleriniz üzerinde bir etkiye sahiptir ve özgür irade olarak adlandırılabilir. Özgür iradenin varlığı insanların bilinçli yaptığı seçimlerle ilişkilendirilir. 

ÖZGÜR İRADE dualistik bir biçimde beyninizin yapısının dışına çıkmanızı ve aşkın, dolaşık zihniniz aracılığıyla çalışma biçimini değiştirmenizi gerektirebilir. 

Üst zihne ait zihin yetileriniz ne beyninizin işleyişine indirgenebilir ne de onlardan farklıdır. Ön beyniniz sahip olduğunuz ve bilinen en yönetici yapıdır. Özgür insan iradesi olarak adlandırabileceğimiz üst zihin fonksiyonlarınıza erişmenizi sağlar.

Eylemlerimizin veya Tepkilerimizin Değişmesi İçin Zihnimizin Değişmesi Şarttır

Eylemlerimizin veya tepkilerimizin değişmesi için zihnimizin değişmesi şarttır. Kuantum öncesi, klasik, mekaniksel, Newton'cu fizik bilinci özgür iradeyi fizikçilerin araştırma alanının dışında tutuyordu. Newton'cu determinizm özgür irade olasılığını reddediyordu. Onlar için yalnızca zihin ile madde ve fizyoloji vardı; dualistik bir bakış açısıydı bu. Fizikçiler maddeyle ilgileniyordu. Determinizm ve özgür irade paradoksundan kaçınılıyordu. 

Özgür irade; psikoloji, felsefe ve teolojiye sürgün edilmişti. Kuantum fiziği ile bilinçli özgür irade paradoksu artık göz ardı edilmedi. Öznel gerçekliğiniz siz ve diğerleri arasında bir farklılık oluşturur. Kendinize has psikolojik bir gerçeklik oluşturuyorsunuz. Nesnel gerçeklik veya aktüalite diğer insanlarla birlikte aynı fikirde olduğunuz aşkın bir gerçekliktir; sentez ve eş zamanlılık veya birbirini tamamlayan zıtlıklardır.

Özgür iradeniz yaratıcı düşünme yeteneğinizin öne çıkmasını sağlarken aynı zamanda yaratıcı çözümler üretmenizi de sağlar. Yeni fikirlere ulaşmak ve sıradışı yaklaşımlara sahip olmak için özgür iradenizi beslemeniz gerekir. Her ne kadar özgür iradenin seçimler üzerindeki ahlaki yönleri tartışma konusu olsa da bu noktada da madalyonun iki yüzü olduğu unutulmamalıdır. Özgür irade sahibi kişiler anlık dürtülerine karşı durabildikleri gibi karar alırken uzun vadeli sonuçları da düşünürler.

Özgür iradenize sahip olmak, yaşantınızı değiştirmek için sahip olmanız gerekenlerden birisidir. Özgür iradenin gerçekliği de insan hayatındaki etkisi de günümüzde tartışmaya kapalı olmalıdır. Özgür insan iradesi üst zihin fonksiyonlarına erişmek ve yaşamı çok daha farklı ve kapsamlı algılamak için önemlidir. NEVŞAH Enstitüsü’nde verdiğimiz kapsamlı eğitimler ve düzenlediğimiz seminerler ile insanın eylemlerinden özgür olmasının önünü açacak, özgür iradesini öne çıkaracak çalışmalarımıza sizler de davetlisiniz.